Η θέση της Αστρολογίας στην Ιστορία των Επιστημών – Α’ μέρος

Σε πολλούς αναγνώστες, θα φανεί πολύ παράξενος ο τίτλος του συγκεκριμένου άρθρου και σίγουρα κάποιος θα αναρωτηθεί: τί σχέση έχει η Αστρολογία με την Επιστήμη και ειδικότερα με την Ιστορία αυτής; Πριν όμως απαντήσουμε στο συγκεκριμένο ερώτημα οφείλουμε πρώτα να θέσουμε ένα άλλο ερώτημα. Τί ονομάζουμε Επιστήμη; Αν ρωτούσαμε έναν σύγχρονο επιστήμονα οποιουδήποτε πεδίου θα μας απαντούσε ότι είναι ένα σύστημα γνώσης που τα αποτελέσματα του ανταποκρίνονται και επιβεβαιώνονται μέσω της Επιστημονικής Μεθόδου. Όταν όμως τον ρωτήσουμε πώς εξελίχθηκε η Επιστήμη ανά τους αιώνες και γιατί πήρε αυτήν την πορεία που έχει μέχρι σήμερα, η απάντηση που θα λάβουμε δεν θα είναι τόσο ικανοποιητική. Είτε επειδή δεν γνωρίζει, είτε διότι χρησιμοποιεί τις δικές του, όπως όλοι οι άνθρωποι, προκαταλήψεις και μεροληπτικές απόψεις για να εξηγήσει αυτήν την πορεία. Στο παραπάνω ερώτημα την απάντηση που θα λάβουμε, θα μας την δώσουν σε ικανοποιητικό βαθμό οι Ιστορικοί της Επιστήμης. Συγκεκριμένα, οι Ιστορικοί της Επιστήμης ενδιαφέρονται να δώσουν απαντήσεις που έχουν να κάνουν με την εξέλιξη της Επιστήμης ανά τους αιώνες, με το τι πίστευαν οι άνθρωποι γι’ αυτήν, ποια ήταν η σχέση της με την εκάστοτε Κοινωνία και με τι ασχολούνταν και πως την χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι, στην πρακτική εφαρμογή της.

Ακόμα και αν χρησιμοποιώντας την λέξη Επιστήμη για τις αρχαίες παραδόσεις αποτελεί έναν αναχρονισμό…

Γιατί όμως οι Ιστορικοί της Επιστήμης χρησιμοποιούν την λέξη “Επιστήμη” για τις προγενέστερες ιστορικές περιόδους πριν την ανακάλυψη και εφαρμογή της Επιστημονικής Μεθόδου; Όπως μας πληροφορεί ο Ιστορικός της Αρχαίας Επιστήμης Alexander Jones ακόμα και αν χρησιμοποιώντας την λέξη Επιστήμη για τις αρχαίες παραδόσεις αποτελεί έναν αναχρονισμό, αυτός παρόλα αυτά, είναι ένας σωστός και χρήσιμος αναχρονισμός. Όταν θέλουμε, να εξετάσουμε μια αρχαία επιστημονική παράδοση αντί να εφαρμόσουμε ένα μόνο κριτήριο μελέτης θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τουλάχιστον 3 κριτήρια που διαφοροποιούν μια συγκεκριμένη παράδοση. Αυτά τα κριτήρια είναι: 1^ον η συλλογή και η οργάνωση της πληροφορίας και της γνώσης, 2^ον η ικανότητα πρόβλεψης της και 3^ον η εξήγηση της αιτίας που προκάλεσε ένα γεγονός (αιτιακή εξήγηση). Ο συνδυασμός αυτών των 3 κριτηρίων μας δίνει μια επιστημονική προσπάθεια κατανόησης του κόσμου από τους λόγιους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Πώς όμως οδηγηθήκαν οι Ιστορικοί της Επιστήμης ώστε να θέσουν τα συγκεκριμένα κριτήρια για να ορίσουν μια Επιστήμη στην Αρχαιότητα; Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να κάνουμε μια αναδρομή πάνω στην “Ιστορία” της Ιστορίας των Επιστημών ως ακαδημαϊκό πεδίο.

Εδώ βλέπουμε ότι οι Επιστήμονες, έγραφαν για το τι πίστευαν εκείνοι για την πορεία εξέλιξης της Επιστήμης τους ή ότι αντιλαμβάνονταν για την πορεία αυτής.

Καταρχάς, η Ιστορία των Επιστήμων είναι ένα πολύ πρόσφατο ακαδημαϊκό πεδίο. Είναι πιο πρόσφατο εν συγκρίσει με τις Πολιτικές Επιστήμες ή με εκείνης της Ιστορίας της Τέχνης. Η Ιστορία των Επιστημών ξεκίνησε περίπου στα τέλη του 19^ου αιώνα και πέρασε κάποια στάδια εξέλιξης. Αυτά τα στάδια εξέλιξης χωρίζονται σε 3 περιόδους. Η πρώτη περίοδος (όπου δεν έχουμε ακόμα την ίδρυση της Ιστορίας των Επιστημών ως ακαδημαϊκό πεδίο) χαρακτηρίζεται από “ιστορικά έργα” που οι ίδιοι οι επιστήμονες έγραψαν στα ίδια τους τα βιβλία. Για παράδειγμα: σε ένα βιβλίο της Χημείας των αρχών του 19^ου αιώνα, ένας χημικός εκείνης της περιόδου έγραψε ένα βιβλίο για την Χημεία και ως Εισαγωγή ανέφερε την Ιστορία της Χημείας όπως εκείνος την κατανόησε. Άρα, εδώ βλέπουμε ότι οι Επιστήμονες, έγραφαν για το τι πίστευαν εκείνοι για την πορεία εξέλιξης της Επιστήμης τους ή ότι αντιλαμβάνονταν για την πορεία αυτής. Αυτό από μόνο του, μας δείχνει ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να γίνει κατανοητή αυτή η πορεία γιατί δεν μπορεί κάποιος να καταλάβει το πεδίο της Επιστήμης όταν βρίσκεται στο τελευταίο και πιο πρόσφατο κομμάτι της ιστορικής περιόδου. Αυτό επίσης μας υποδεικνύει, μια μεγάλη μεροληψία και προκατάληψη από μέρους τους.

Ήταν σημαντικές Επιστημονικές Θεωρίες που δεν ταίριαζαν με τα δικά τους πιστεύω και την νοοτροπία τους, αποκαλώντας τες “εσφαλμένες Θεωρίες” ή “εσφαλμένα πεδία”…

Αυτοί οι άνθρωποι, κοίταξαν το παρελθόν του επιστημονικού τους πεδίου (π.χ. της Χημείας) και έκαναν μια ωμή και αυθαίρετη επιλογή στοιχείων που τους ενδιέφεραν, πετώντας παράλληλα άλλα σημαντικά στοιχεία της επιστήμης τους, με σκοπό μόνο να επιλέξουν αυτά τα οποία μπορούσαν να βάλλουν σε μια συνέχεια μέχρι αυτούς. Αυτή η επιλογή δεν έγινε μόνο με βάση την λογική τους αλλά και με την ηθική τους. Η ηθική τους υπέβαλλε, ότι έπρεπε να είναι οι ίδιοι μέρος μιας συνεχούς επιστημονικής και ιστορικής προόδου όπου εκείνοι, θα αποτελούν την κορυφή της. Αυτό όμως, όπως μπορούμε να καταλάβουμε οδηγεί σε μία μεγάλη διαστρέβλωση της ιστορικής πραγματικότητας. Δυστυχώς, αυτό που αναφέραμε πιο πάνω χαρακτήριζε το μεγαλύτερο κομμάτι της Ιστορίας των Επιστημών δηλ. η εξιστόρηση του θριάμβου της ανθρώπινης προόδου ώστε να κατανοήσει τον κόσμο με την δύναμη της λογικής. Ποια ήταν όμως αυτά τα πολύ σημαντικά στοιχεία που οι “επιστήμονες” εκείνης της περιόδου πετούσαν στην κάλαθο των αχρήστων; Ήταν σημαντικές Επιστημονικές Θεωρίες που δεν ταίριαζαν με τα δικά τους πιστεύω και την νοοτροπία τους, αποκαλώντας τες “εσφαλμένες Θεωρίες” ή “εσφαλμένα πεδία”, όπως ήταν η Αλχημεία και η Αστρολογία. Εκείνη την εποχή, η Ιστορία ήταν ένα νοητικό προϊόν και δεν είχε να κάνει σχέση με τις Κοινωνίες ή με τον Κοινωνικό Ιστό της εκάστοτε περιόδου που εξέταζαν, συν το γεγονός ότι οι συγκεκριμένοι συγγραφείς δεν ήταν Ιστορικοί αλλά άνθρωποι που ασχολούνταν με τις φυσικές επιστήμες και αυτό έχει τεράστια σημασία.

Για να γίνουμε πιο κατανοητοί, ας αναφέρουμε ένα παράδειγμα από την Επιστήμη της Φυσικής. Όλοι ξέρουν ότι ο Νεύτωνας ήταν ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες στον κόσμο που ανακάλυψε τον Νόμο της Βαρύτητας. Ποιος όμως γνώριζε ή γνωρίζει ότι η κύρια ασχολία του Νεύτωνα ήταν η Αλχημεία και ότι πάρα πολλά από τα συγγράμματα του ήταν πάνω στην Αλχημεία; Αυτό το γνωρίζουμε. από την πληθώρα των κειμένων του, που διασώθηκαν και δημοπρατήθηκαν στο Λονδίνο από τον Οίκο Sotheby’s το 1936. Επίσης, δεν έγραψε κάτι εναντίον της Αλχημείας, όπως και της Αστρολογίας, και δεν διασώζεται κάποιο κείμενο του που να αναφέρει ότι ήταν κατά της. Πόσοι επίσης γνωρίζουν, ότι ο Γαλιλαίος ήταν ένθερμος υποστηρικτής της Αστρολογίας και ότι πίστευε ακράδαντα στην μεθοδολογία της; Κάτι το οποίο, αποδείξαμε σε προηγούμενο μας άρθρο. Άρα, το να ισχυρίζεται ο οιοσδήποτε ότι ο Νεύτωνας ήταν κατά ή δεν ασχολήθηκε ποτέ με την Αλχημεία ή ότι ο Γαλιλαίος ήταν κατά ή δεν ασχολήθηκε ποτέ με την Αστρολογία αποτελεί μία μεγάλη διαστρέβλωση της Ιστορικής Πραγματικότητας.

Από τον Αντώνη Σπυρίδη

Βιβλιογραφία

• The Cambridge History of Science, Volume 1: Ancient Science ed. by Jones Alexander and Taub Liba.
• The Cambridge History of Science, Volume 3: Early Modern Science ed. by Park Katharine and Daston Lorraine.
• Newton the Alchemist, Newman William, 2019, ed. Princeton University Press, New Jersey.
• Becker Jens, Imagined Futures. Fictional Expectations and Capitalist Dynamics, Cambridge, MA 2016.
• Appunti della relazione di Barbero Alessandro, Quando il Futuro entra nella Storia, 10-10-2021, Napoli, In: Lezioni di Storia Festival: l’invenzione del futuro.